Dili 14 Novembru 2024 (RCC)- Iha Talk Show Iha Radio Komunidade Komoro Movimentu Universitáriu Timor-Leste (MUTL) La Aseita Atu Sosa Kareta Paradu Ba Membru Parlamentu Nasional Na’in 65 Ne’ebé Mak Ho Osan Ne’ebé Mak Bo’ot Liu, Relasiona Ho Debate Iha Fulan Hirak Liu Ba Kona-Ba Oprsamentu Estadu Nomos Kria Lei Ida Atu Sosa Kareta Ba Deputadu Sira.
Porta voz MUTL Cristiano jose trindade (alias mauraku) Senti kontenti primeira vez espresa nia sentiment iha radio komunidade komoro ligadu ho sosa kareta parado, ne’ebé iha fulan hirak liu bai ha Parlamentu Nasional debate orsamentu.
“Movimentu universitáriu timor-leste mutl hanesan movimentu situsional ida ne’ebé mak hamriik atu defende direitu povu no direitu rai ida ne’e nian atu nune’e labele hetan deskriminasaun husi desizaun politika sira, pesoal ha’u senti orgullu ida ne’e mak ha’u nia posizaun primeiru mai radio komunidade komoro atu espresa ha’u ninia sentimentu hanesan porta voz ba desizaun politika ligadu ho sosa parado ne’ebé mak foin lalais sira lansa iha loron 18 setembru liu ba no depois loron 9 novembru sira aprova ona orsamentu jeral ha’u fiar katak desizaun sira ne’e sira sei sosa kareta, hanesan sidadaun ida senti triste tanba maske hetan kritik oioin maibé ita ninia membru parlamentu nasional la konsidera no nafatin sosa no ha’u kontenti mai tur iha fatin hodi espresa sentimentu lori mos povu kiik no povu ne’ebé mak la iha lian lori sira nia no estudante akademiku sira nia lian atu mai hato’o iha fatin ida ne’e”. Dehan Porta voz MUTL
Porta voz ne’e subliña tan katak movimentu universitáriu nafatin kontra desizaun Governu nian kona-ba sosa kareta parado ne’ebé iha fulan setembru debate orsamentu 2024-2025 nian nomós kria lei ida kona-ba sosa kareta paradu ba membru deputadu na’in 65 iha parlamentu nasional ho montante osan 2.8 biloens no osan ba atu sosa kareta osan 40 mil miloens, ne’ebé mak la iha benefisu ba povu sira
“Movimentu universitáriu timor-leste mutl, ami nafatin kontra desizaun ida ne’e, la’os foin mak iha nonu Governu maibé iha governu anterior sira liuba maka ami nia posizaun kontra antes ona to’o balun hetan kapturasaun tanba de’it desizaun parado ne’ebé iha tinan kotuk ami halo no foin lalais ami lansa tan komunikadu imprensa ida ne’e iha nonu governu nian kona-ba desizaun sosa kareta parado, ne’ebé mak relasiona ho debate programa plenariu extra-ordinariu iha loron 18 setembru tinan 2024, ne’ebé mak parlamentu nasional kria proposta lei númeru 4 as viaturas dos membros parlamento nasional ka atu sosa kareta parado ba membru parlamentu nasional 65. Tamba ne’e ami desizaun kontra totalmente katak lakoi atu sosa, iha artigu 92 definisaun ka estate hateten Parlamentu Nasional mak orgaun soberania republika timor-leste ne’ebé representa ema timor-oan tomak iha kri’it kria lei no fizkalizasaun, atu halo dezisaun politika. Tanba ne’e mak bainhira iha plenaria membru barak mak ko’alia katak kareta tenki sosa, tanba presiza servisu halo fizkalizasaun. Ba hanesan akademiku nia pontu vista kareta ne’ebé mak periodu hirak liuba parlamentu sosa tiha ona, fi’ar katak kareta sira ne’e sei funsiona hela, tanba ita haree orsamentu jeral foin aprova liuba iha nonu governu ho montante 2.8 billoens orsamentu sira ne’e aloka de’it ba rekursu ne’ebé mak la’os hanesan rekursu alternativu atu hamoris fila fali kresimentu ekonomiku rai-laran, hanesan akademiku, sidadaun ida ami kestiona makas tanba timor-leste agora iha situasaun ameasa bo’ot, se osan 2.8 biloens ne’e aloka ba sosa kareta, aloka ba bu’at ne’ebé mak la iha valor, sei fo amaeasa futuru nasaun, tanba haree iha debate orsamentu setor tolu ne’ebé mak importante mak, edukasaun, saúde, agrikultura ne’ebé mak garante iha dezenvolvimentu nasional, iha setor Edukasaun sira aprova osan 9.2, Saude 6.2 no Agrikultura 2.3. Ne’e mak membru Governu presiza haree didiak se ho de’it 2.3 ne’e ita sei la hamoris ekonomia rai-laran, tanba ita depende liu ba taxa sira husi rai-liur no ita depende ba fundu petrolifero, agora ita orsamentu hela de’it 15 biloens, fi’ar katak periodu ne’e sei funsiona,maibé iha periodu tolu hafoin governu tolu nian mai sei hasoru problema bo’ot, hanesan akademiku di’ak liu mak ita halo alterasaun ba proposta ne’ebé mak atu sosa kareta, halo alterasaun la’os atu halakon maibé ita muda ba sosa kareta foun ba de’it komisaun permanente parlamentu nasional, ne’e ita bele sosa de’it kareta hitu ba komisaun A to’o G, funsaun fizkalizasaun ne’e orgaun ida nia hala’o servisu ida de’it, se ita kareta membru 65 ne’e kareta parado ida nia folin 60 mil ne’e mak fali vezes ba 65 pesoa membru parlamentu nasional ita sosa kareta osan hamutuk 39 mil miloens maib’e foin lalais aprova 40 mil miloens, se 40 mil miloens ne’e ita aloka ba suku ida de’it 20 mil me’e bee no estrada entaun ita bele atinji ona, desizaun ne’e hanesan esplorasaun ne’ebé membru parlamentu nasional 65 halo iha rai ida ne’e, movimentu la konkorda”. Informa Nia
Nia afirma tan alternativu ne’ebé mak sira halo atu halakon karakter esplorasaun sira ne’e, baibain sira hahu ho komunikadu imprensa ne’e ma kami akumula masa movimentu sira ne’e hotu liliu akademiku universitariu sira, nomos sira halo karta audiénsia ba president parlamentu nasional ba mos president republika timor-leste nian maibé sira la simu movimentu sira nia karta.
“Ami halo medida barak no alternativu barak mak luta, hanesan ita hotu hatene iha kamada organizasaun ka movimentu sosial barak iha timor nia foku nia album ne’e mak luta ba klasse sosial atu halakon korrupsaun halakon esplorasaun, karater privalizmu supervizaun, hahalok sira ne’ebé mak kontra direitu umanu kontra direitu povu nian, alternativu ne’ebé mak ami halo atu halakon karakter sira ne’e, baibain ami hahu ho komunikadu imprensa ne’e ma kami akumula masa movimentu sira ne’e hotu liliu akademiku universitariu sira, atu halo komunikadu hafoin ami halo karta audiensia ne’ebé dalaruma ami diriji ba iha presidente parlamentu nasional nomos ba presidente republika no ba governu, maibé iha periodu hirak liuba ami diriji maibé sira la simu ami nia karta foin lalais ami prepara hotu karta atu diriji maibé ami la hetan kamada ka forsa tanba iha forsa ne’ebé ki’ik de’it, povu nia lian ami nafatin ko’alia maske husi meus ne’ebé mak konsidera ki’ik liu, ikus liu mak dalaruma ami halo demonstrasaun ne’e dalaruma fo presaun bo’ot fali mai ami, ne’e mak ami halo komunikadu imprensa de’it ne’e hanesan baze ida ne’ebé fortihodi kontra desizaun politika”. Tenik Nia
Nia akresenta difikuldade durante movimentu universiatriu sira hasoru mak hetan torturasaun husi seguransa sira, tanba MUTL iha forsa ne’ebé mak ki’ik tebes, nomos ohin loron atu akumula estudante universitariu sira susar tebes.
“Defikuldade barak ne’ebé movimentu sira hasoru mak hetan torturasaun bei-beik husi seguransa sira, hetan ameasa husi elit politika sira no grupu sira ne’ebé mak helik-an atu salva politika korrupsaun, explorasaun ne’ebé mak agora buras tebes iha ita nia rai, defikuldade balun mak presaun psikologica, kapturasaun ami mós hetan forsa ne’eb’e mak ki’ik tebes, ami nia ambiente kampus oitoan de’it mak ko’alia kona-ba sensibilidade sosial ba rai ida ne’e, hanesan maun João choque dehan agora iha joven barak mak hanoin de’it ba krime, no hanoin de’it bu’at ne’ebé mak la iha valor, tanba ne’e sira alkon sira esperitu, ami konsiente katak ohin ita atu akumula forsa akademiku sira ne’e susar, kampus la hahoris ema atu hanoin kritiku, inovasaun, tau interese komun ninian, tanba ohin loron sistema politika mak domina liu, politika domina iha Edukasaun, saude, seguransa, politika bele lori sira ba ne’ebé de’it no sira tenki lao tuir desizaun politika nian, atu fo fali presaun ba grupu ka movimentu sosial no defende rai no povu ida ne’e dalabarak ami iha kampus ami ho ami mak han malu, tanba ami kontra malu, tanba grupu estudante balun defende politika sira, nia aman ema politik , no sira partidu ida ne’e, sira hetan benefisiu husi esplorasaun ida ne’e, la’os de’it iha kampus universidade dili laran maibé joven sira ne’ebé mak investe-an ba eskola iha rai-liur sira koko atu hamate fali organizasaun sosial ne’ebé mak agora iha timor, ita kompara ho nasaun sira bainhira kamada husi akademiku ka kampus mak hamriik ne’e ita dehan dezisaun ida forti tanba sira bele muda situasaun ne’e hanesan ita kompara ba nasaun iha rai-seluk, maibé iha timor lae kampus ema konsidera forsa ne’ebé ki’ik liu, ho ita maluk resistensia sira nia forsa liu fali kampus”.
Porta voz ne’e husu ba povu tomak no ba joven sira katak rai timor-leste ne’e ita nian no futuru nasaun iha joven sira nia liamn tanba ne’e labele nonok ho desizaun politika sira ne’ebé mak la iha valor povu no nasaun nia hakarak.
“Husi movimentu universitariu timor-leste (mutl) hakarak apela ba povu timor-leste liliu ba joven akademiku sira hotu katak rai ne’e ita nian futuru timor-leste iha ita nia liman sei ita nonok de’it no husik de’it maka politika sira aproveita naok ka han hotu timor nia bokur mak ita sei hela ho ruin, ita hela ho bu’at mak la iha, dadaun ne’e timor-leste iha devidas iha banko ADV, ha’u hanoin ejiji ba joven akademiku hotu tenki iha sensibilidade sosial atu tau hamutuk hanoin atu luta nafatin kontra desizaun politika husi ema kapitalizmu, husi ema ne’ebé kria rasik lei hodi halo korrupsaun illegal dezisaun kontra sosa parado la konsegue ona tanba aprova ona, iha komferensia ami husu presidente republika atu veto ida ne’e tuir iha artigu 85, maibé presidente la halo ida ne’e, iha deklarasaun deputadu Patriosino nia dehan katak komunikadu imprensa ne’e hanesan direitu de espresaun, maibé ami nia konsidera hanesan direitu ba povu ninia lian hodi nia bele hola medidas ruma atu muda, ha’u hanoin joven sira keta hanoin nasaun ne’e di’ak hela, ita salva timor ne’e ba mundu atu nune’e labele monu ba ema atu esplora bei-beik”. Nia Hakotu
Jornalista : Leo Alves
Editor : Luhamutu
