Dili, 21 Marsu 2024 (RCC) Governu Liu Husi Sekretariu Estadu Florestas Hala’o Selebrasaun Loron Mundial Florestal Ba Dahuluk Iha Timor-Leste Hodi Kuda Ai-Oan Iha Tibar
Iha entrevista ho Sekretariu Estadu Floresta Ferdinando Vieira hateten husi florestal mak sei bele rezolve problema mudansa klimatika ne’ebé mak akontese iha mundu no mos akontese iha ita nia rai laran.
“ ohin loron ida ne’ebé importante tebes iha mundu tomak tamba ohin loron selebra loron mundial floresta nian ne’ebé ohin ita loke lansamentu kona-ba loron mundial Floresta nian ne’ebé mak ita selebra ba dahuluk hala’o iha timor-leste ida ne’e selebrasaun primeiru ne’ebé mak govvernu timor leste liu husi ministeriu agrikultura peskas no floresta, ho sekretariu estadu florestal hamutuk ho ita nia autoridade sira, hanesan autoridade lokal sira husi munisipiu Likisa, PNTL no mos institute dom bosco ne’ebé hamutuk ho estudante sira, ne’ebé mai selebra iha fatin ida ne’e, hodi hanoin fila fali no fo importansia kona-ba floresta iha planeta iha mundu ida ne’e, liu-liu iha timor leste, tamba ita hotu hatene katak hodi hanoin fila fali no fo importansia kona-ba floresta iha planeta iha mundu ida ne’e, liu-liu iha timor leste, tamba ita hotu hatene katak floresta mak sei bele rezolve problema mudansa klimatika ne’ebé mak akontese iha mundu no mos akontese iha ita nia rai laran, ho nune’e bazeia ba rezolusaun ONU nian numeru 77/ 2012 kona-ba loron 21 marsu sai hanesan loron mundial florestal nian mak iha mundu tomak selebra loron ne’e ba dala sanulu resin rua (12) ona, no ita timor-leste liu husi ministeriu agrikultura peskas no floresta ba dahuluk ita selebra loron ida ne’e.” dehan sekretariu estadu floresta iha tibar.
sekretariu estadu ne’e husu mos ba komunidade liu-liu joventude sira atu bele aproveita klima udan ne’ebé iha atu kuda Ai-horis hodi bele fo pretasaun no konserva ita nia rai, be’e no ba area ne’ebé risku ba dezastre naturais.
“Politika IX governu konstituisional klaru tiha ona katak ita tinan-tinan sempre produs ai-oan tokon ida kada tinan, hodi nune’e ita bele fahe ba ita nia komunidade sira liu-liu ba estudante sira hodi bele ba kuda iha sira nia plantasaun rasik, no mos ba kuda iha area risku dezastre naturais, atu nune’e labele akontese inundasaun no dezastre naturais sira seluk, tamba ne’e ita hare katak area lubuk ida mak atividade florestasaun ne’e makas tebes-tebes, ne’e mak fo impaktu ba erosaun no dezasre naturais sira iha ita nia rai, tamba ne’e ho oportunidade ida ne’e hakarak hato’o ba ita nia komunidade liu-liu ita nia joven sira atu bele aproveita ita nia klima udan be’en ida ne’e ho diak hodi bele kuda Ai-horis atu nune’e bele fo protesaun no konservasaun ba ita nia rai, be’e, no mos ita nia area sira ne’ebé tama ba risku dezaste naturais, no ohin loron ita kuda Ai-horis ho tipu ka espesies hanesan ai-kakeu, ai-kasih, ai-camplong, no seluk tan, ai sira ne’e moris matak iha tempu ne’ebé naruk hanesan evegrin, ida ne’e ho objetivu hodi konserva fila fali rai ne’ebé mak mamuk, hodi nune’e iha tempu bailoron naruk ai sira ne’e bele konserva fila fali rai ho be’e atu nune’e labele mosu fali erosaun no sendimentasaun iha ita nia rai laran bainhira udan monu rai.”nia akresenta
Iha sorin seluk Chefi Planeamentu Guarda Florestal Diresaun Nasional Apolinario Freitas salienta tan katak guarda florestal nia kna’ar atu protege no asegura Ai-horis sira ne’ebé mak iha, no kontinua halo patroliamentu rotina hodi kontrola ba Ai-horis refere bainhira iha tempu bai-loron rai maran ona hodi evita para ema labele sunu rai.
“Ami guarda florestal nia kna’ar atu proteze no asegura Ai-horis sira ne’ebé mak iha, ami kontinua halo patroliamentu rotina hodi kontrola ba Ai-horis refere bainhira iha tempu bai-loron rai maran ona entaun ami evita para ema labele sunu, no ami halo sensibilizasaun ba komunidade sira ne’ebé besik iha area refere hodi labele sunu rai, bainhira atu sunu rai karik tenke tau iha fatin mak sunu ida n’e mak ami halo, no mos iha grupu guarda florestal lubuk ida ona maske seidauk sufsiente maibe halo patroliamentu etapa ba etapa hanesan dadersan grupu ida, loraik grupu ida no kalan grupu ida, maibe iha kalan ami patroli iha dalan publiku de’it, hanesan iha loron bailet iha postu tibar nain rua iha postu no sira seluk tun ba iha area ne’ebé mak kuda Ai-horis, kona-ba lima hektares ne’ebé agora dadaun ita kuda ne’e guarda florestal hotu-hotu responsabiliza ba ida ne’e hanesan balun destaka iha munisipiu likisa no central dili ami halo sif ne’ebé iha postu ida ne’e iha ema nain neen (6) entaun nain rua hein iha fatin no nain ha’at mak kontrola, no apoiu mos husi guarda florestal sira husi nasional, kona-ba dezafius ne’ebé mak ami hasoru hanesan fasilidade mak ladun sufsiente hanesan radio komunikasaun mak seidauk iha entaun dalaruma ami liu husi ne’e iha kotuk krau ruma tama entaun ida ne’e ami la bele hare’e no la kontaktu malu.”nia hakotu
Guarda florestal ne’e mos husu ba familia no komunidade sira ne’ebé mak iha rai mamuk kuda hela Ai-horis sira, ba tamba rai mak lori no husu ba apoiantes hotu-hotu hanesan ONG ka sosiedade sivil sira atu fo apoiu ba atividade kuda Ai-horis ne’e tinan-tinan, atu ita nia rai matak iha sosiedade nia laran.
Jornalista : Sergio Borges
Editor : luhamutu
