Dili, 27 Abril 2024 (RCC) – Komunidade aldeia Golgota suku Comoro postu administrativu Dom-Aleixu munisipiu Dili, sente preokupa ho fatin lixu ne’ebé la sufisiente ba sira atu tau fo’er.
Iha entervista ho komunidade Julio da Silva Savier hateten, aldeia Golgota fatin lixu la sufisiente ba sira atu tau fo’er, ho nune’e komunidade sira soe fo’er arbiru de’it hodi fó impaktu ba sira nia saúde liuliu ba labarik ki’ik sira.
“Relasiona ho lixu ne’ebé mak nakonu iha parte refere, fatin ida ne’ebé ami pertense ba ne’e, fatin lixu ne’e mak la sufisiente ba ami komunidade sira lori fo’er, lori lixu ba tau iha fatin, tanba fatin lixu ne’e ida de’it, dala barak kuandu komunidade sira iha ne’e sira hein udan bo’ot ne’e, dala ruma sira soe lixu ne’e mai husi leten, entaun sira hein lo’os de’it udan, kuandu udan bo’ot ona, entaun sira aproveita ida ne’e hodi seo lixu tun mai, entaun ami sira ne’ebé mak hela iha kra’ik ne’e ami mak sai hanesan vitima, oinsa ami husu ba parte relevante sira hanesan saneamentu ka guvernu atu nune’e bele tau matan mai ami iha parte Golgota nian ne’e, oinsa mak sira bele hari’i fatin lixu ruma ne’ebé mak sufisiente ba ami komunidade atu nune’e, ami mós bele tau fo’er ne’e tuir nia fatin, tanba bainhira ita soe lixu arbiru ne’e mak sei afeta ba komunidade sira nia saúde nomós ba labarik kikoan sira”, nia hateten.
Komunidade ne’e mós hatutan tan katak, nia mós rekomenda ba parte guvernu liuliu parte saneamentu atu kria fatin lixu ne’ebé nia espasu luan no nia distansia besik ba sira atu fasil ba sira hodi tau fo’er.
“Dader-dader husi saneamentu nian mai ra’ut hela, maibé dala ruma komunidade sira la lori lixu ne’e ba soe iha fatin i dala ruma ami sunu de’it iha ami nia fatin ne’ebé mak ami hela, tanba ami atu lori lixu ba soe mós buat ida hanesan atu ajuda ami lori ba soe ne’e mak laiha, distansia maizumenus metru sanulu hanesan ne’e, tanba ne’e ami husu ba parte governu liuliu ba saneamentu sira, oinsa mak kria fatin lixu ne’ebé mak bele aumenta tan no ninia espasu ne’e luan, depois bele besik tan ba komunidade sira atu nune’e ba komunidade sira bele fasil liu atu lori lixu ba tau iha fatin,” nia hakotu.
Iha sorin seluk, hatan ba problema refere, xefe suku Comoro Eligio Jose da Silva hateten, relasiona lixu ne’e fila fali ba komunidade sira nia konsiensia hodi hamo’os sira nia aldeia rasik no tau fo’er mós iha nia fatin, tanba iha suku Comoro iha truck ra’ut fo’er ne’e tolu de’it.
“Kona-ba lixu la’os aldeia Golgota de’it, aldeia 14 ne’ebé iha suku Comoro hotu-hotu hanesan hotu, suku sira seluk mak la hanesan, maibé ita ko’alia ba ita nia suku, aldeia Golgota uluk tanba lixu iha pertaminan nian ne’e be’e la lao, iha kurva oan ida iha ne’e iha sorin mós valeta ida iha ne’e la funsiona intupidu hotu, bainhira udan bo’ot be’e sae to’o Estrada, tanba de’it lixu, ne’e fila fali ba konsiensia komunidade sira nian, se komunidade sira mak hakarak hamo’os nia bairu, nia aldeia no soe fo’er mós tenki tuir nia fatin, se ita boot sira iha agua ne’ebé iha uma uza karik, la susar ida tau iha fatin hanesan iha karon ruma ka plastiku ruma para ba fakar iha fatin, lo’os duni iha ne’eba iha lixu fatin ida de’it mak tau iha ne’eba iha valeta leten ne’e, tanba iha valeta leten ne’e lolo’os labele tau, kareta atu foti lixu mós dala ruma loron ida la foti bele hetan to’o loron rua ka tolu husik hela, entaun lixu ne’e aumenta tan, no ami halo hela kontaktu ho autoridade husi postu atu fó ba saneamentu ne’ebé toma konta ba lixu, atu kontrola nafatin i nia problema mai ita mak provisoriumente munisipiu Dili kareta truck foti lixu ne’e limanulu, planu prezidente munisipiu atu aumenta tan limanulu hodi kompleta atus ida maibé provizoriumente ita iha kareta limanulu de’it, entaun Postu Dom-Aleixu iha kareta ruanulu resin tolu, agora fahe ona ba suku hitu, tanba barak liu mak Dom-Aleixu ne’e, ita iha sanulu resin ha’at aldeia no Bairu-Pite iha ruanulu resin ne’en aldeia no iha postu ha’at ne’e ita mak barak liu entaun ita iha truck ruanulu resin tolu entaun fahe ba suku ida iha truck rua, ita ho Bairu-Pite mak truck tolu,” dehan Eligio.
Xefe suku ne’e salienta tan katak; nia nafatin kolabora ho xefe aldeia Golgota hodi fó avizu ba komunidade sira atu limpeza nafatin iha ida-idak nia uma-oin no valeta, hodi nune’e kria ambiente ne’ebé mo’os atu nune’e labele prejudika ba moras dengue no moras seluk tan, tanba saúde iha ita nia liman rasik.
“Tanba ne’e ami tenta nafatin atu fó hanoin ba xefe aldeia sira atu fó sai ba komunidade sira hotu-hotu kontrola nia lixu, di’ak mak ne’e ida-idak iha nia uma tau lixu iha karon iha dader se truck liu husi ne’ebá karik foti fó fakar iha kareta laran, aldeia Golgota ne’e fatin lixu ida de’it, maibé, ami tenta nafatin ho xefe aldeia Golgota atu bele fó sai ba nia komunidade sira hodi halo limpeza ida-idak hadia nia uma oin hamo’os atu ambiente ne’e mo’os nafatin labele prejudika fila fali hodi kria moras dengue no moras seluk tan, hodi afeta ba ita nia komunidade liuliu ba ita nia inan aman sira ne’ebé idade bo’ot ona, depois oan sira ne’ebé mak kikoan hodi labele hetan moras,” xefe suku hakotu.
Jornalista Estagiada : Adelia Mendonça
Editor : Luhamutu
