Governu Laiha Kapasidade Atu Kria Fatin ba Negosiante Sira

Díli, 11 Jullu 2024 (RCC) – Governu Laiha Kapasidade Atu Prepara Fatin ba  Negosiante Sira, Tanba Ne’e Sira Nafatin Fa’an iha Estrada Ninin Atu Bele Hetan Rendimentu Hodi Uza ba Nesesidade Lor-Loron Nian.

Iha entrevista ho aman Macário Marques ho idade 47, husi Munisípiu Lautém no hela iha aldeia moris foun, suku Comoro hateten, razaun fa’an modo iha estrada ninin tanba governu laiha kondisaun atu kria fatin ne’ebé di’ak ba vendedor sira.

“Ami nia servisu lor-loron maka fa’an modo hodi bele sustenta ba uma laran nian, lolo’os ne’e fatin ne’e la’os fatin merkadu hodi fa’an iha ne’e, razaun ami fa’an modo iha estrada  ninin tanba governu laiha kondisaun atu kria fatin ne’ebé di’ak mai ami vendedór sira, entaun, ami mós tenke fa’an iha estrada ninin atu nune’e ami mós bele hetan osan oituan hodi fó ba ami nia oan sira nia eskola no mós bele uza ba nesesidade lor-loron nian,” dehan aman Macário.

Ho nune’e, aman Macário haktuir tan katak, kuaze ema barak iha Díli ne’e hotu-hotu fa’an modo tanba laiha kampu traballu no modo ne’ebé sira fa’an dalaruma osan inan bele fila no dalaruma lakon tan no bele lori ba so’e de’it.

“Kada loron ema mai sosa ne’e depende ba situasaun modo folin ne’ebé baratu entaun ita mós bele hetan tuir ida ne’e, dalaruma ita hetan rendimentu di’ak tanba iha ne’e ema barak Mak fa’an modo, tanba kampu traballu laiha kuaze ema barak iha Díli ne’e hotu-hotu fa’an modo, dalaruma mós loron ida ita nia osan inan bele fila, dalaruma laiha no lori ba so’e ona tanba modo ne’e labele tahan ba loron rua ka tolu. Kuandu ita sosa 20 dollar no ita fa’an fali bele hetan 1 dolar ka 2 dolar de’it maka ita hetan fali husi gastu ne’ebé maka uza ba sosa modo ne’e, maibé, ami sente triste wainhira modo dodok ona ita ba so’e de’it tanba iha Díli ne’e ita labele haki’ak animál tanba espasu laiha. ,” nia haktuir.

Aleinde ne’e, aman Macário mós informa, fatin ne’ebé nia fa’an modo sente la seguru tanba nakonu ho rai rahun no laiha mahon ba nia hodi fa’an modo wainhira loron manas, no problema ne’ebé sira hasoru maka hanesan walikota ba alerta bei-beik ba sira atu labele fa’an modo iha fatin refere.

“Fatin ne’ebé agora ha’u fa’an modo ne’e la seguru tanba rai rahun barak, maibé, ami nafatin esforsu atu fase hodi nune’e konsumidór sira mós bele mai sosa netik ami nia modo ne’ebé ami fa’an iha estrada ninin, no iha fatin ne’e ami fa’an iha tempu loraik to’o kalan de’it tanba fatin mahon laiha no loron manas liu entaun modo bele a’at, ha’u espera katak autoridade sira iha ona hanoin atu bele hadia fatin mai ami vendedór sira hodi bele fa’an modo. Problema ne’ebé ami hasoru maka hanesan walikota sira mai alerta bei-beik katak labele fa’an iha ne’e, ne’e hanesan ameasadu ida ba ami, kuandu ami muda husi fatin ida ne’e entaun ami la hetan ona rendimentu iha ami nia moris lor-loron nian, tanba ne’e governu tenke iha alternativu seluk hodi kria fatin mai ami atu nune’e ami labele fa’an iha ne’e, no bele ba fa’an iha fatin ne’ebé governu prepara ona mai ami atu ami bele hetan nafatin rendimentu hodi uza ba nesesidade lor-loron nian,”

Tuir observasaun direita husi aman Macário katak, governu ne’ebé eleitu iha nasaun ida ne’e depende liu ba exportasaun husi liur mai no la iha interese hodi kria kondisaun di’ak ba povu  ida ne’e, ho nune’e rekomenda mós ba parte governu atu loke tan merkadu foun iha Comoro tanba komunidade barak mak hakarak asesu ba merkadu ne’ebé besik.

“Tuir ha’u nia observasaun, ita nia eleitu sira ne’ebé maka eleitu iha rai ida ne’e, sira depende liu ba eksportasaun bar-barak husi liur mai no lakoi tau interese hodi kria kondisaun di’ak ba iha povu ida ne’e entaun ita nia kondisaun mak nafatin hanesan sira ne’ebé ai-leba, kontinua leba nafatin no sira ne’ebé fa’an modo nafatin fa’an modo tanba governu la iha hanoin atu kria fatin di’ak ba povu sira, hanesan maluk balun uluk fa’an OB iha aimutin no muda fali ba iha merkadu manleu , maibé, to’o agora espasu la sufisiénte ona, tanba ne’e molok atu muda ami se’es husi fatin ida ba fatin seluk ne’e tenke kria uluk fatin mai ami hafoin muda ami ba, tanba ne’e governu mós tenke iha hanoin ona atu identifika fatin merkadu Comoro, rai estadu nian ne’e bele halo espasu, atu nune’e loke tan merkadu foun ida kusus ba area Comoro ninian, tanba iha komunidade barak mak presiza atu asesu ba merkadu ne’ebe besik,”  iha nia observasaun no rekomendasaun.

Liu husi biban ne’e, nia mós hato’o sujestaun ba parte governu katak, presiza munisipiu ida atu sai sidade no organizadu duni tenke iha akasaun hodi kria fatin ne’ebe seguru ba povu sira.

“Ha’u nia sujestaun ba governu katak, ita nia munisípiu ida ne’e presiza Sidade duni no organizadu duni, tenke kria kondisaun mai ami vendedor sira,  atu nune’e ami bele ba fa’an ami nia modo iha fatin ne’ebé própriu, tanba estadu ida ne’e regular no estadu ida ne’ebé maka ter-atur buat hotu mós tenke  la’o tuir ter-atur,” nia sujere.

Iha sorin seluk José Tilman de Jesus ho idade 29 husi munisípiu Aileu, hela iha taibesi haktuir, buka moris desde ki’ik, liu-husi fa’an sasán hodi ajuda inan aman no ajuda mós alin sira hodi selu Eskola.

“Ha’u fa’an ai–fuan ne’e desde ha’u ki’ik kedas hodi ajuda inan aman no mós ajuda fó ba alin sira hodi selu eskola,  ai–fuan ne’ebé ha’u fa’an depende ba ha’u leba, karik ha’u lori barak entaun ema mós bele hola barak, karik lori oituan entaun ema hola mós oituan de’it,”  dehan José Tilman.

José Tilman mós konta katak, ai-fuan ne’ebé nia fa’an Sosa tutan husi ema mak fa’an fali no leba husi Tai-bessi la’o to’o tasi-tolu.

“Ai–fuan ne’ebé  ha’u fa’an ne’e sosa husi ema mak fa’an fali no lor-loron leba hodi la’o de’it husi taibesi mai to’o tasi-tolu di’ak ida bele to’o largo lecidere ne’ebá, se karik ita fa’an iha fatin de’it entaun ita bele estraga ai-fuan de’it, tanba tempu di’ak ida ema hola no tempu di’ak ida ema la hola liu,”  hakotu nia.

Jornalista : Adelina Fatima

Editor : Luhamutu