Díli, 28 Agustus 2024 (RCC) – Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) servisu hamutuk ho Governu Austrália liu-husi DIFAT hodi realiza Survey ba Prevalénsia Tuberkuloje ne’ebé Timor-Leste hetan Afeitadu TB ho númeru a’as tebes kompara ho Nasaun seluk.
Iha entrevista ho Xefe programa Tuberkuloje Nasionál Ministériu Saúde, Constantino Lopes hodi informa ba Jornalista sira iha fatin Hotel Novu Turismu Lesidere katak, sente orgullu tanba kuaze tinan 20 ba kotuk sira hein hela atu halo survey ba Prevalénsia TB nian, maibé ba-dala uluk Timor-Leste foin mak hala’o Survey ne’e iha tinan 2024 ne’e, (28/08/2024).
“Ha’u sente orgullu tanba, Timor-Leste primeira véz hala’o survey ba previlénsia TB ninian, kuaze tinan 20 ba kotuk, ami hein hela survey ida ne’e, maibé la konsege realiza tanba ita iha limitasaun rekursus ne’ebe maka la iha, no mós orsamentu ne’ebé maka laiha entaun la konsege realiza, ho nune’e iha tempu ne’ebá ami uza de’it kalkulasaun ne’ebé maka iha, husi organizasaun Mundial Saúde ne’ebé maka iha hodi halo planu intervensaun ba iha programa tuberkuloje, hetan mós apoiu husi Governu Austrália liu-husi DIFAT, hodi konsege realiza ita nia survey ba previlénsia tuberkulojia,” dehan Xefe Tuberkuloje, Constantino Lopes.
Ho nune’e haktuir tan katak, hahú halo diskusaun iha tinan 2001 to’o tinan 2024 maka foin mosu rezultadu ne’e hatudu katak, Timor-Leste maka Nasaun ne’ebé ninia prevaléjiu ne’e a’as teb-tebes husi populasaun Rihun atus-ida afeita ba moras ida ne’e.
“Hahú husi fulan Agustu 2001, ami halo diskusaun no ami organiza to’o tinan 2024 hodi mosu ona rezultadu ne’ebé maka iha, ne’e ninia rezultadu ne’e hatudu katak, Timor-Leste nasaun ne’ebé hatudu ninia previléjiu a’as tebes, kompara ho Nasaun seluk, besik 1.370 resin ne’ebé kada populasaun rihun atus-ida, tanba ne’e ita kompara ba Nasaun ne’ebé maka husi organizasaun Mundial Saúde hamutuk 820 ne’e ki’ik liu, signifika kalkulasaun ne’ebé organizasaun Mundial halo ne’e, la du’un tun liu ba iha previléjiu, Timor-Leste hatene lolo’os, problema tuberkuloje iha komunidade,” nia haktuir.
Tanba ne’e Constantino salienta katak, Polítika atu redúz moras Tuberkuloje ne’e agora iha estratéjiku hodi tun direitamente ba iha komunidade sira né’ebé sofre hela ba moras Tuberkuloje ne’e.
“Polítika atu redúz moras tuberkuloje, uluk liu ami iha estratejiku hodi hein de’it iha fasilidade saúde no ema mai mak konsulta maibé agora ami tenke muda ami nia estratéjiku ida ne’e hodi tun ba komunidade atu buka ema moras tuberkuloje iha komunidade, tanba Timor-Leste iha ona diagnóstiku, ho teknolójia ne’ebé natón no sufisiénte ona ba ema hirak ne’ebé sofre ba Tuberkuloje, ita iha mákina portável ne’ebé iha no mákina Inexper ne’ebé maka instala ona ba iha Munisípiu hot-hotu, hodi apoiu diagnóstiku ba moras tuberkuloje, tanba antes ne’e ita nia teknolójia sira hanesan ne’e sidauk iha, maibé liu-husi apoiu orsamentu husi doadores, liu-liu fundu Global, Koica, Korreia no mós DIFAT hodi konsege mobiliza ona diagnóstiku lobuk ida atu bele apoiu ba moras ida ne’e, tanba ne’e Mákina Portável exerey iha 12 ne’ebé maka agora dau-dauk utiliza no mákina inexper ne’ebé maka kuaze utiliza iha Territóriu Timor laran ne’e hamutuk 21, tanba ne’e ita sei sosa tan Tunat atu bele tau iha sentru saúde sira né’ebé maka do’ok husi fasilidade Jinexper no mós iha kareta ida ne’ebé maka agora halo móbel iha Díli, no iha kareta ne’e nia laran mákina raisis ida maka iha ne’ebá, ida sai pilotu ida, karik ida ne’e di’ak ita bele sosa hodi bele apoiu ba minisípiu seluk, ho nune’e ita nia instrumentu iha Timor-Leste sufisiénte ona,” Nia salienta
Aleinde ne’e, Xefe programa tuberkuloje Nasional Ministériu Saúde, Constantino Lopes, relata mós kona-ba Rezultadu husi survey ne’e rasik, ne’ebé hatudu nia prevalénsia bo’ot kompara ho Nasaun seluk.
” Rezultadu husi survey ne’e nia taxa prevalénsia ne’e hamutuk 1370 resin kada populasaun Rihun atus-ida, ne’e mak bo’ot teb-tebes kompara ho Nasaun sira seluk iha rejiaun sudeste Asiátiku no mós iha Mundu tomak, tanba moras tuberkuloje ninia kauza ne’e ema bolu fatorial, signifika katak tuberkuloje ne’e nia mosu liu-husi fuma, mal-nutrisaun no mós bele kauza husi kondisaun fatin ne’ebé la dún di’ak,” Nia hakotu.
Jornalista : Adelina Fátima
Editór : Luhamutu
