Dili, 19 Setembru 2024(RCC)- Komunidade Aldeia Moris Foun Suku Comoro Postu Administrativu Dom Aleixo Munisipiu Dili, Kontinua Soe Fo’er Iha Estrada Ninin Tanba Lixu Fatin La Sufisiente Ba Sira Atu Tau Fo’er.
Iha entrevista komunidade Elizabete husi Aldeia Moris Foun Suku Comoro, hateten aldeia Moris Foun lixu fatin laiha ba sira atu tau fo’er nune’e komunidade sira kontinua so’e fo’er arbiru iha Estrada ninin hodi prezudika ba negosiante ne’ebé mak fa’an OB.
“Ami iha ne’e lixu fatin laiha, uluk ema soe hela deit fo’er iha ne’e, maibé komesa amu papa mai iha ne’e entaun sira la soe tiha hafoin amu papa ba tiha fali komesa horikalan sira kontinua soe fali ona iha fatin ne’e, durante semana rua nia laran sira lori ba soe los iha ponte rohan ne’eba, tanba iha ne’e lixu fatin laiha entaun komunidade sira mós so’e fo’er arbiru de’it, komesa uluk amu papa seidauk mai ne’e komunidade sira soe fo’er dalaruma tun to’o baleta laran sira ne’e no ema sira baibain hamoos tuir iha estrada laran sira ne’e mak hamo’os fali, dalaruma sira mai hare’e dehan ami mak so’e fali fo’er iha ne’ebá, maibé ami la so’e iha ne’eba ida tanba sira hare’e de’it ami fa’an iha ne’e sira hanoin ami mak so’e fo’er iha ne’e to’o dalaruma ami mós hirus malu ho sira tanba de’it fo’er sira ne’ebé mak lekar iha fatin ida ne’e, hanesan nain sira iha ne’e husik ba fatin iha ne’e halo tiha iha ne’e ba, tanba uluk sira dehan hela atu lori lixu fatin mai hari’i iha ne’e, tanba ne’e mak ami nia ropa sira tau forma iha ninin ne’e muda hotu tama mai iha laran ne’e no maun ida rai nain ne’e mak fo tiha uma oan ida sasan sira ne’e forma hotu deit iha laran ne’e tanba fatin ida ne’eba dehan atu tau lixu fatin, maibé to’o agora sira la lori tiha ona lixu fatin ne’e mai ida,lixu sira soe lekar deit hanesan ne’e afeita tebes ba ami nia saúde tanba ami fa’an OB iha de’it fo’er laran no komprador sira mai hare’e ropa mós ema hare’e ba fo’er barak hanesan ne’e ema hakribi fali no ema lakoi fihir ropa ida” Hateten Elizabet
Nia informa tan katak husu Governu atu identifika fatin tau lixu iha ne’e atu nune’e sira fa’an OB mós livre no ambiente ne’ebé mak saudavel.
“Diak liu governu hare’e fatin hodi tau lixu fatin iha ne’e atu nune’e ami sira fa’an ob iha ne’e mós bele fa’an ho livre ba ami hanesan dader ami to’o mai hamós deit ai-tahan sira ne’ebé mak monu iha ne’e atu nune’e bele fa’an ho ambiente ne’ebé mak moos,hanesan komunidade balun la komprende ne’e mak soe fo’er hanesan ne’e tanba iha ne’e lixu fatin laiha entaun origatoriu sira tenki soe iha fatin ne’e deit atu la soe iha ne’e entaun atu lori fali bai ha ne’ebé tanba fatin laiha”. Elizabet informa
Iha sorin seluk hatan ba preokupasaun hirak ne’e xefe suku Comoro Eligio José da Silva hateten populasaun ne’ebé mak barak no tuir aldeia ida-idak nian, tanba ne’e nia sempre orienta xefe aldeia sira hodi fo avizu ba komunidade sira atu halo limpeza iha ida-idak nia uma no Estrada sira, maibé iha komunidade balun ne’ebé mak laiha konsiensia hodi tau fo’er tuir nia fatin ne’ebé mak kompania sira prepara tiha ona.
“Koalia kona-ba lixu ita iha Comoro barak tebes hamutuk 58,891 tuir aldeia ida-idak nian,ami sempre orienta ba xefe aldeia sira katak tenki fo avizu ba komunidade sira atu ida-idak halo limpeza iha nia uma hun, baleta no estrada ibun sira tenki halo no ami suku mós halo limpeza tuir programa ami nian limpeza iha loron sexta iha suku sexta dader ami la atende komunidade tanba ami tenki halo limpeza,hare ba lixu agora iha ona kompania rua ne’ebé mak halo atendimentu konaba lixu ida mak kareta track ida baibain raut ne’e no kompania ida mak tau masa boot sira iha ne’eba atu nune’e komunidade ba soe fo’er iha masa laran hafoin mak kareta ida automatik ne’e mai foti lansung masa ne’e fakar ba kareta laran,maibe ita nia komunidade sira mak dalaruma laiha konsiensia atu soe lixu iha nia fatin,tanba ami fo sai ona tuir regulamentu katak lixu ne’e soe iha kalan tuku 7 to’o dader tuku 7,liu tuku 8 ba leten ne’e labele soe ona tanba dader tuku 7 ne’e ema raut ona ita hare rai ne’e mós hafoin kalan mak ita soe fali,maibe komunidade sira laiha soe lixu hahu dader to’o meudia mós sira ba soe hela deit oras ne’ebé labele soe ona maibe sira lori nafatin ba soe,komunidade sira ema tau ona fatin lixu ija ne’eba maibe sira la tau ba iha laran ida sira nafatin soe iha liur,dalaruma ida hare masa ida tau iha ne’eba mamuk hela maibe lixu mak barak iha liur deit ne’e tanba iha familia sira haruka ema ba soe lixu laos ema boot maibe labarik ki’ikoan sira tanba lixu tau iha gerobak entaun labarik sira lori ba fakar iha liur deit, tanba ne’e fila ba ida-idak nia konsiensia oinsa mak bele tau lixu ne’e halo diak tau iha nia fatin ne’ebé ema tau ona iha ne’eba atu nune’e kareta mai raut ita hare ba rai ne’e moos,problema ida fali mak ne’e ita timor nia lixu la hanesan ho ema malae sira nian, ema nian fo’er sira kiik hanesan plastik agua kaixa mamuk sira deit,maibe ita nian mak henesan hudi kain sira,ai sira boot ne’e lori mai soe la tesi halo naruk halo barak hela deit no tau fali ba masa mós ladiak ne’e mak halo fo’er barak hela deit ne’e” dehan xefe suku Eligio.
Nia hatutan kona ba fatin lixu iha aldeia moris foun fila fali ba iha xefe aldeia ne’ebé mak besik liu ba komunidade sira tanba atu tau lixu fatin dalaruma komunidade sira la fo fatin, tanba ne’e difisil ba sira atu tau lixu fatin iha aldeia refere.
“Atu tau lixu fatin iha leten ne’e fila fali ba autoridade lokal sira hanesan xefe aldeia ne’ebé mak besik liu iha ne’eba tanba lolos ne’e lixu fatin ne’e tau iha fatin hotu maibe dalaruma komunidade sira la fo fatin, se xefe aldeia identifika fatin dehan ida ne’e bele tau lixu fatin entaun koalia ho komunidade ne’ebé hela besik atu tau lixu fatin, maibe dalaruma komunidade sira la fo fatin,tanba iha estrada ida tesik mai ob nian ne’e fo’er soe arbiru deit tanba fatin laiha masa la tau iha ne’eba ida,dalaruma sira soe tun ba estrada ninin no baleta kuak sira ne’e entaun ema la raut ida,xefe aldeia mak tenki identifika katak iha ne’e tau lixu fatin iha ne’e maibe xefe aldeia la fo hatene entaun komunidade sira kontinua soe nafatin, tanba ne’e ami tenta nafatin ho xefe aldeia sira hanesan sira baileste fomentu3 golgota sira hatama ona proposta ba munisipiu atu bele fo lixu fatin ba sira ami mós sei hateten ba xefe aldeia sira ne’ebé mak hanesan moris foun hodi sira hatama pedidu atu bele hetan lixu fatin hodi bele tau fo’er,” Hatutan nia
Xefe suku ne’e mós husik hela nia mensagen ba komunidade sira hotu liu-liu ba familia sira katak tenki halo tuir regulamentu ne’ebé mak iha atu bele soe fo’er tuir oras ne’ebé mak fo sai ona atu nune’e Estrada ninin sira mós no furak nafatin.
“Ha’u nia mensagen hanesan xefe suku hakarak fo hatene ba komunidade hotu liu-liu ba familia sira tenki buka atu lao tuir regras soe fo’er ita boot sira nia lixu tau hamutuk iha karon lori ba soe tuir oras ne’ebé mak iha hanesan iha kalan tuku 7 to’o aban dader tuku 7 depois tuku hitu loron ba leten labele soe atu nune’e dader kareta sira mai raut ne’e raut hotu rai ne’e labele fo’er ona hafoin kalan mak ita soe fali,no fo hatene ba ita hotu atu halo limpeza iha ita nia uma hun iha baleta sira ne’ebé mak iha no Estrada ibun karik fo’er iha foti ba haruka ema boot mak ba atu nune’e bele tau fo’er ne’e iha masa laran ne’ebé mak prepara ona,atu lixu sira ita hare’e bele moos nafatin furak nafatin tanba saúde ne’e ba ita hotu tanba ita hotu nia kontrola,” Eligiohakotu
Jornalista : Romana Salsinha
Editor : Luhamutu
