Dili, 21 outobru 2025 (rcc) ligadu ho kazu asediu sexual ne’ebe sai polemika iha universidade Dili (UNDIL), nune’e vitima sira hamutuk hodi komvida media no jornalista sira atu halo komferensia imprensia maibe mosu fali desentendimentu, tamba ne’e estudante no dosente sira la autoriza fatin ba komferensia impresa, ikus mai estudante duni no buti jornalista nia kakorok
Bainhira ita koalia kona ba kampus, lalaoos deit koalia kona ba infraestrutura biblioteka no seluk tan. Maibe ,ita koalia kona ba sujeitu sira ne’ebe iha relasaun hierarkiku ho nia funsionamentu ketak- ketak”.
Ezemplu dosenti no estudante, funsionariu no sira seluk tan, relasaun ida ne’e de’eit laiha relasaun biologika ka relasaun genetika, so iha deit maka,dosente no estudante, laos inan aman, maun alin, tiun no avo”.dehan adelcia da costa belo liu husi komferensia imprensa iha hak farol dili 21/10/2025.
Dosenti sira nia- papel maka transmite siensia, prinsipiu no valor sira,teoria no sira seluk tan.enkuantu, estudante nia papel maka aprende peskiza no kontrolu social husi partisipa ativa iha evolusaun sociedade, defende justisa no lialos tuir roman siensia nian.
Maibe, inflezmente,dadaun ne’e mosu polemika oioin kona-ba asedu seksual, presaun,intimidasaun, violasaun ba direitu no liverdade”.nia subrinha kampuz la’os ona espasu ba hahoris siensia, valor no prinsipiu, produz rekursu umanu ida ne’enbe kualidade hodi liverta sociedade, maibe sai fali fatin eh makina ba produz no reproduz predator seksual,monstru seksual no teorista seksual.
Situasaun hirak ne’e halo estudante feto sai vitima,trauma,.la konfortavel no la seguru atu aprende siensia sira.iha ne’be feto sai deit klase da-ruak eh instrument hodi hakonu predator sira nia kan biolojika”.
Iha komferensa imprensa ne’e estudante sira kontra no kondena asedu seksual ne’ebe komete husi dosente predator ho naran inisial LMS hasoru estudante sira, iha fakuldade siensia politika, diniversidade dili.
Asedu sekdual ne’ebe predator LMS komete iha forma tolu (3) maka hanesan:
1. fijikamente nia pratilka, lamas, hakuak, dada vitima sira nia sutian talin, bainhira, bainhira kaer liman ho estudante sira, nia sempre koi/kebit sira nia liman ho jestu ne’e’be la apropriadu.
2.verbalmente nia koalia hasoru vitima rosa (ka naran fiksional) ho lian “aiii..roza o agora bonita loos ne’e, no sexsi los ne’e leten deit bonita tia ona satan okos”.
3. liu husi via watchapp, sempre telfone ba vitima sira iha kalan boot tuku sanulu liu ate bebeik no chat (mensajen) tur-tuir to tuku rua 2. Portavos ne’e konta kazu ne’e hanesan ne’e laos foin maka akontese fila fila ona durante tinan barak.hahu husi semester rua(2) ate agora semester neen (6).
Depois de akontese kazu ne’e, ami mos hato’o direita hato’o direita keixa ba estrutura fakuldade siensia politika.iha tempu hanesan, estrutura mos fo ona xamada atensaun ba autor/ predator ne’e. maibe infelizmente autor nafatin kontinua halo asedu hasoru estudante sira seluk ne’ebe ikus sai hotu vitima”.
Depoiiis, iha momentu kuandu estrurura fakuldade fo xamada atensaun ba nia, rasik koalia ba estudante balun katak buat ita haliamar deit mos imi bele hato’o keixa ne’e imi halo hansa ne’e keta halo ba loron ruma imi ezame monografia la liu karik”.
Bazeia ba buat sira ne’e hotu ami analiza kata, nia iha duni intensaun atu pratika hahalok aat ne’ebe estudante sira,tanba nia rasik iha capital sosia;l ka nu’udar dosente ida ne’ebe bele halo vinga ba estudante sira eziste; no,saida maka nia halo,sorin ida atu hamonok vitima sira para labele kontra aktus dezumanu ne’ebe predator ne’e pratika”.
Tamba akontese bebeik iha loron nian ne’e kedas hahu husi dia 16 de outobru de 2025, estudante hamutuk ho vitima remete karta suspensaun ba fakuldade nno karta dimensaun ba universaidade ho prazu preskrisaun dois dia (2).
Nune’e universidade uza niakompetensia tomak hodi demite dosente p[redator ne’e husi kargo dosente nian, hare ba asaun predator nian ida ne’e estudante vitima sira la menta ho hahalok predator nian ida ne’e demaziadu iha universidade.tamba ne’e estudante vitima sira lamenta ho hahalok predator sexual, terorista sexsual, ida nia hahalok, estudante hamutuk ho estudante sira seluk hodi kontra no kondena predator.
Jornalista : Cidonia De Jesus Martins
Editor : luhamutu


